'งาแมมมอธ' ขุมทรัพย์จากอดีต...!

'งาแมมมอธ' ขุมทรัพย์จากอดีต...!

สัปดาห์นี้ สารคดีไทยรัฐออนไลน์ พาไปพบกับงาแมมมอธ เรื่องราวที่พิสดาร แบบที่ถ้าไม่อ่าน คุณจะคุยกับใครไม่รู้เรื่อง บ่องตง..

พราน ชาวไซบีเรียไม่ต้องการสิ่งใด นอกจากโอกาสสุดท้ายเพียงครั้งเดียว ห้าเดือนมาแล้วที่ คาร์ล โกโรฮอฟ ตามรอยเหยื่อจากสมัยโบราณไปทั่วเกาะร้างผู้คน ในทะเลไซบีเรียตะวันออก เขาเดินทางอย่างทุลักทุเล วันละ 18 ชั่วโมง ไปตามเขตทุนดรา ซึ่งปกคลุมไปด้วยน้ำแข็ง ทั้งหนาว เหนื่อยล้า และหิวโหย จนต้องกินนกนางนวลประทังชีวิต โกโรฮอฟ เป็นนักล่าวัย 46 ปี ที่สองแก้มแห้งกร้านเพราะแรงลม
เวลาของโกโรฮอฟกำลังจะหมดลง พายุหิมะปลายฤดูร้อน พัดกระหน่ำเกาะโคเตลนี พร้อมๆ กับที่ความเย็นยะเยือกของฤดูหนาวกำลังตั้งเค้ามาจากทางเหนือ นิ้วและฝ่ามือของเขาเริ่มคันคะเยอ เขาบอกในเวลาต่อมาว่า นี่เป็น “ลางดี” เพราะเขามักมีอาการคันเช่นนี้ เมื่อจวนจะได้พบสิ่งที่กำลังตามหา นั่นคือ งาของแมมมอธ

ยักษ์ ขนยาวรุงรังที่ท่องไปทั่วตอนเหนือของไซบีเรีย ในช่วงปลายสมัยไพลสโตซีนชนิดนี้ สูญพันธุ์ไปเมื่อประมาณ 10,000 ปีก่อน แต่ยังมีประชากรแมมมอธ หลงเหลืออยู่ตามเกาะทางเหนือและตะวันออกบ้าง กระทั่งตัวสุดท้ายตายลงเมื่อประมาณ 3,700 ปีที่แล้ว งาของแมมมอธ ซึ่งอาจโค้งเป็นวงได้ยาวกว่าสี่เมตร กำลังโผล่ขึ้นมาจากชั้นดินเยือกแข็งคงตัว (permafrost) อีกครั้ง ก่อให้เกิดการค้าที่สร้างผลประโยชน์ให้ผู้คนในแถบไซบีเรียริมฝั่งมหาสมุทร อาร์กติก เกือบสิบปีมาแล้วที่โกโรฮอฟบุกเบิกการออกล่างาในแดนหฤโหดที่สุดแห่งหนึ่งใน โลก และตอนนี้เขายังคงท่องไปทั่วเขตทุนดรา กระทั่งเกือบสะดุดเข้ากับปลายงากิ่งหนึ่ง เขาบอกว่า “บางครั้งงาก็โผล่อยู่ตรงหน้า ราวกับนำทางเรามาตลอดอย่างนั้นแหละครับ”
โกโร ฮอฟ ใช้เวลาเกือบ 24 ชั่วโมง ขุดงากิ่งนั้นขึ้นจากน้ำแข็งโดยไม่หยุดพัก งาที่โผล่ขึ้นมาหนาพอๆ กับลำต้นของต้นไม้ หนัก 70 กิโลกรัม และอยู่ในสภาพเกือบสมบูรณ์ ก่อนจะลากงากิ่งนั้นกลับไป โกโรฮอฟโยนตุ้มหูเงินข้างหนึ่งลงในหลุมที่ขุดไว้ เป็นการเซ่นไหว้เจ้าที่เจ้าทาง ถ้าเขานำซากดึกดำบรรพ์นี้กลับถึงบ้านโดยไม่บุบสลาย มันอาจมีมูลค่าสูงกว่า 60,000 ดอลลาร์สหรัฐฯ เลยทีเดียวหลายสิบปีก่อน ไม่มีใคร แม้แต่โกโรฮอฟเอง นึกฝันว่า งาของแมมมอธจะกลายเป็นสินค้าเศรษฐกิจของดินแดนแถบนี้ เพราะพื้นที่ส่วนใหญ่ถูกทิ้งร้างไปภายหลังการปิดเหมืองและโรงงานจากยุค โซเวียต ปัจจุบันมีชาวยาคูตียาผันตัวมาเป็นนักล่างาหลายร้อย หรืออาจจะหลายพันคนเลยทีเดียว
การตื่นงา มาจากแรงกระตุ้นอันทรงพลังแห่งโลกสมัยใหม่ นั่นคือ การล่มสลายของสหภาพโซเวียตและความคลั่งไคล้ลัทธิทุนนิยมอย่างสุดโต่งที่ตาม มา การห้ามค้างาช้างในระดับนานาชาติ และแม้กระทั่งภาวะโลกร้อน ทุกวันนี้การละลายและการกร่อนของชั้นดินเยือกแข็งคงตัว รวมทั้งการหลั่งไหลเข้ามาของนักล่างา กำลังนำแมมมอธกลับขึ้นมาอีกครั้ง เมื่อเดือน ก.ย.ปี 2012 เด็กชายวัย 11 ขวบ บนคาบสมุทรไตมีร์ ของรัสเซีย พบซากแมมมอธวัยเยาว์ในสภาพสมบูรณ์เข้าโดยบังเอิญ เพราะขาข้างหนึ่งของมันโผล่ขึ้นมา
อย่างไรก็ดี ไม่มีสิ่งใดเป็นเชื้อไฟให้การค้างาแมมมอธได้เท่ากับการผงาดของจีน ซึ่งมีวัฒนธรรมการแกะสลักงามาหลายพันปี เกือบร้อยละ 90 ของงา ที่ลำเลียงออกมาจากไซบีเรีย ถูกส่งไปที่จีน ประเทศที่กองทัพเศรษฐีใหม่ต้องมนต์สะกดของงาช้างเข้าอย่างจัง ความต้องการที่พุ่งพรวดนี้ สร้างความวิตกให้นักวิทยาศาสตร์ผู้เสียดายข้อมูลล้ำค่าที่สูญเสียไป เพราะงาแต่ละกิ่งเป็นแหล่งข้อมูลเกี่ยวกับอาหารการกิน ลักษณะภูมิอากาศ และสภาพแวดล้อม

งา แมมมอธจุดประกายความหวังว่าจะช่วยให้สถานการณ์ของช้างดีขึ้น งาแมมมอธเป็นสิ่งถูกกฎหมาย แม้จะมีกฎเกณฑ์การค้าอยู่บ้าง นอกจากนั้น เรายังจำแนกความแตกต่างระหว่างงาสองชนิดนี้ ได้ด้วยลวดลายบนงา ที่เรียกว่า เส้น ชเรเกอร์ (Schreger line) อีกทั้งราคาก็ไล่เลี่ยกัน ทว่าความต้องการงาช้างของเอเชียกลับไม่มีวี่แววว่าจะลดลงแต่อย่างใด ตรงกันข้าม การล้มช้างแอฟริกากลับรุนแรงขึ้น เมื่อปี 2012 เจ้าหน้าที่ศุลกากรของฮ่องกง จับงาช้างได้มากเป็นประวัติการณ์ คือมีน้ำหนักรวมกันถึง 5.5 ตัน ปัจจัยที่ทำให้ปัญหานี้ยุ่งยากขึ้นอีกคือ ทั้งงาช้างผิดกฎหมายและงาแมมมอธถูกกฎหมาย มักมีปลายทางอยู่ที่โรงงานแกะสลักในประเทศจีนเช่นเดียวกัน
เวลาเกือบ เที่ยงคืน ที่บ้านของโกโรฮอฟ ริมฝั่งแม่น้ำยานา ห่างจากจุดที่แม่นำสายนี้ไหลลงสู่ทะเลแลปทิฟ ไปทางใต้ราว 80 กิโลเมตร โกโรฮอฟเพิ่งกลับมายังหมู่บ้านอุสต์-ยันสค์ หลังจากไปล่างาบนเกาะมาห้าเดือน เขาพาผมไปที่โรงไม้หลังบ้าน ในนั้นมีงาแมมมอธ อยู่ราว 20 กิ่ง บ้างห่อผ้าขาวไว้ ที่เหลือ รวมถึงงาขนาด 70 กิโลกรัมที่เขาพบบนเกาะโคเตลนีในวันนั้นแช่น้ำอยู่ในอ่างอะลูมิเนียมใบใหญ่ “ถ้างาสัมผัสกับอากาศจะเริ่มแตกครับ” เขาอธิบาย “ผมต้องเก็บรักษาไว้อย่างดี เพราะงาพวกนี้คืออนาคตของผม”
งาในอ่าง ซึ่งได้มาในช่วงฤดูร้อน มีน้ำหนักรวมกัน 500 กิโลกรัม ทีมนักล่าซึ่งส่วนใหญ่มีกันสามคนหาได้แทบไม่ถึงครึ่งของจำนวนนี้ ขณะที่บางคนท่องไปทั่วเขตทุนดราอยู่นานห้าเดือ นแต่กลับคว้าน้ำเหลว นอกจากนี้ โกโรฮอฟยังโชคดีที่ตอนนี้เขามีเครื่องมือพร้อมสรรพ ไม่ว่าจะเป็นเรือ รถลุยหิมะ โทรศัพท์ผ่านดาวเทียม หรืออุปกรณ์จีพีเอส จึงทำงานได้อย่างอิสระ นักล่างาส่วนใหญ่ทำงานแลกกับเงินเดือนหรือไม่ก็ส่วนแบ่งเพียงน้อยนิด ในเมื่อสนนราคาสูงมาก งากองนี้ต้องทำเงินให้โกโรฮอฟอย่างงามที่สุดเป็นแน่ โดยอาจมีมูลค่าถึง 150,000-300,000 ดอลลาร์สหรัฐฯ เลยทีเดียว
ซาร์ ดานา ภรรยาของโกโรฮอฟ และลูกสาววัยห้าขวบ กำลังรอเขาอยู่ที่ยาคุตสค์ โกโรฮอฟ ไม่ได้พบหน้าทั้งสองมาหกเดือนแล้ว เขาเล่าว่า “พอกลับไป ภรรยาจะลูบเคราผมอยู่คืนหนึ่ง แล้วสั่งให้โกนทิ้ง” ครั้งนี้อาจเป็นการล่างาครั้งสุดท้ายของเขา “ผมไม่ได้เห็นฤดูร้อนจริงๆ จังๆ มาสิบปีแล้วครับ” เขาบอก “ผมฝันจะเดินทางไปประเทศที่มีบรรยากาศแตกต่างออกไปอย่างอินเดียหรือ เวียดนาม” ทว่า โกโรฮอฟไม่เคยจากยาคูตียาไปไหน แม้แต่อุณหภูมิที่อุ่นสบายยังทำให้เขาเหงื่อท่วม แถมยังมีอีกปัจจัยหนึ่งที่อาจทำให้เขาต้องเลื่อนแผนการหยุดพักผ่อนออกไป “ภรรยาชอบบอกให้ผมเลิก” เขาเล่า “แต่พอเห็นว่าผมหางาได้มากขนาดไหนในฤดูร้อนปีนี้ เธอต้องรบเร้าให้ผมออกล่าอีกแน่ๆ”